Juridisch zijn er niet veel mogelijkheden om een stichting tot verantwoording te dwingen. Er zijn wel een aantal regels die leiden tot een zekere vorm van transparantie en verantwoorden.
Waarom verantwoorden?
Veel goede doelen draaien op donaties van particulieren of bedrijven. Die mensen stellen “om niet” geld beschikbaar omdat ze het goede doel een warm hart toedragen. Ze gaan er op voorhand vanuit dat het goede doel hun geld juist zal besteden. Toch komt het ook voor dat hier achteraf twijfels over bestaan. Is er een verplichting om de besteding te verantwoorden? Veel goede doelen zullen graag transparant zijn over de besteding van geld. Immers dat vergroot het vertrouwen en dat is weer van belang om nieuwe donaties te ontvangen.
Donatie is een gift
Een donatie is juridisch gezien een gift. Dat wil zeggen dat er een gever is en een ontvanger. Beiden moeten akkoord zijn met de gift. Het betreft namelijk een overeenkomst. De donateur schenkt omdat er een bepaalde verwachting is bij de donateur wat er met de schenking zal gebeuren.
Schenken is een overeenkomst
Ik schenk € 1.000 aan het Kankerfonds. Dat doe ik omdat ik op de site van het kankerfonds heb gelezen wat zij doen. Daarbij heb ik kunnen lezen waar mijn donatie voor gebruikt zal worden. Niet in detail, maar wel op hoofdlijnen. Het Kankerfonds accepteert mijn schenking. Dat hoeven zij niet te doen. Als een grote sigarettenfirma een donatie wil doen kan het Kankerfonds die weigeren.
Zo is er dus een overeenkomst tussen mij en het Kankerfonds. Ik schenk een bedrag op grond van een verwachting. Zij accepteren die schenking en beloven daarmee eigenlijk dat geld ook zo te besteden.
Transparant als marketing
Vele duizenden fondsen zijn elkaars concurrent als het gaat om het binnenhalen van donaties. Zij kunnen zich onderscheiden op het doel waar zij voor werken. Zelfs dan zijn er nog vaak heel veel organisaties die zich richten op hetzelfde doel. Van zielige egels tot arme mensen in Suriname er zijn vele stichtingen voor opgericht.
Een manier om je te onderscheiden als organisatie is transparantie. Helder en duidelijk verantwoorden wat je me de donaties hebt gedaan. Hoeveel geld kwam er binnen? Waar is dat geld aan besteed? Hoe effectief ben je dus met het geld aan de slag geweest om het doel naderbij te brengen. De potentiële donateurs zijn vaak op zoek naar dit soort gegevens.
Verantwoording als ANBI
Als een organisatie de ANBI-status heeft is zij verplicht om verantwoording af te leggen. Op de website moet een jaarverslag staan. Dat bevat minimaal de gegevens die hiervoor staan over transparantie. Op deze publicatieplicht houdt De belastingdienst toezicht. Zij kan de ANBI status intrekken als het goede doel zich niet aan deze eis houdt.
Belangenbehartiging
Er is een organisatie die zich bezig houdt met de behartiging van de belangen van donateurs. De stichting donateurs belangen tracht de belangen van donateurs te behartigen. Zij spreekt organisaties die geld werven aan op duidelijkheid over de besteding en wat er met de persoonsgegevens van donateurs gebeurt.
Toch naar de rechter?
Er zijn niet veel opties om een falende stichting aan te pakken. Zo kan een donateur niet het stichtingsbestuur naar huis sturen. Er is wel een vorm van toezicht, maar die treedt pas in werking bij fraude. Zelfs dan is het nog maar de vraag of het ooit tot vervolging gaat komen.
Kun je als donateur dan naar de rechter stappen? Ja op grond van de redenering dat je als donateur een overeenkomst bent aangegaan. Je kunt proberen die overeenkomst nietig te laten verklaren. Dat is een grond waarbij je als donateur wel met sterke bewijzen moet komen. Je moet aantonen dat de stichting jou heeft misleid om een donatie te doen. Je zou in die procedure dit kunnen stellen en vragen om tegenbewijs. Dan moet de stichting aantonen dat ze het geld wel juist heeft besteed.
Voorbeeld Kanjer wens Almere
De stichting Kanjer Wens in Almere was een ANBI in Almere. Gestart in 2017 met als doel ernstig zieke kinderen een mooie dag te bezorgen. In 2022 vervolgt het OM de directeur wegens ontucht met minderjarige jongens. Einde voor de stichting? De belastingdienst trekt de ANBI-status in met terugwerkende kracht. De bestuursleden besluiten te stoppen. De grote vraag is nu, wat is er met de donaties gebeurt? Volgens de ANBI-regels moeten die naar een fonds met vergelijkbare doelstelling en ook de ANBI-status gaan. Maar hoe komen de donateurs hier nu achter?
Omroep Flevoland doet vergeefs een poging om het antwoord te vinden.
https://www.omroepflevoland.nl/nieuws/423178/geen-verantwoording-geen-antwoorden-de-stille-verdwijning-van-stichting-kanjer-wens
Donatie stoppen
Als je een meerjarige schenking bent aangegaan kun je die natuurlijk altijd stoppen. Dat geldt ook als je bijvoorbeeld doneert via een automatische incasso. Ook die kun je natuurlijk direct stoppen als je twijfelt over de organisatie waar je aan doneert.